نیمه شب 25 ام و بامداد 26 ام خرداد ماه شاهد یک خسوف کلی در سرتاسر کشور هستیم. این ماه گرفتگی زمان بسیار مناسبیت تا بار دیگر چشم به آسمان بدوزیم و از زیبایی های آن لذت ببریم!
زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید همواره سایه‌ای را در سمت مخالف آن به دوش می کشد. سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن 138000کیلومتر است. البته باید توجه داشته باشید که طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید متغییر است. حال اگر شرایطی محیا شود که ماه یا قسمتی از آن، در این مخروط سایه و یا نیم سایه زمین قرار گیرد ماه گرفتگی رخ می دهد. در واقع خسوف زمانی اتفاق می‌افتد که ماه وارد مخروط سایه زمین شود.
طبیعی است اگر کسی در لحظه ماه گرفتگی در ماه ساکن باشد، شاهد یک خورشید گرفتگی جزیی یا کامل است. چرا که زمین در مقابل خورشید قرار گرفته است و قسمتی از سطح آن را برای ناظری که در ماه قرار دارد پوشانده است.
برای رخ دادن خسوف دو شرط اساسی باید محقق شود
2. ماه در حرکت مداری خود به دور زمین، باید در حال عبور از دایرة البروج، یعنی در یکی از گره‌ها یا نزدیک یکی از آن ها قرار داشته باشد.
علت شرط اول کاملا مشخص است چرا که تنها در این شرایط ماه دقیقا پشت زمین و رو به خورشید قرار دارد. یعنی شرایطی برای ماه به وجود می آید که به او امکان می دهد تا در سایه همیشگی زمین قرار گیرد.
اما علت شرط دوم چیست؟ معمولا کره ماه نیمی از ماه را در زیر صفحه دایرة البروج (مسیر حرکت ظاهری خورشید در طول سال) به سر می‌آورد و نیم دیگر را بالای آن. دو نقطه‌ای که در آنها ماه صفحه دایرةالبروج را قطع می‌کند گره نامیده می شود. دایره البروج و مدار ماه به دور زمین، بر هم منطبق نبوده و با یکدیگر زاویه ای را تشکیل می دهند. این عامل سبب می شود که در هر ماه قمری یک کسوف و یک خسوف رخ ندهد. به عبارت دیگر زمانی کسوف و خسوف اتفاق می افتد که ماه و خورشید در نزدیکی نقاط گره ی مداری بین دایره البروج و مدار ماه قرار داشته باشند.
با توجه به شرایطی که در بالا عنوان شد:
به طور کلی سه نوع خسوف ممکن است اتفاق بیافتد
* بخشی از ماه از سایه ی زمین عبور کند: خسوف جزیی
* تمام ماه از داخل سایه ی زمین عبور کند: خسوف کلی
ماه گرفتگی که پیش رو داریم از نوع ماه گرفتگی کلی است و این موضوع، کار را برای ما بسیار راحت کرده است چرا که مشاهده این نوع خسوف نسبت به دو حالت دیگر بسیار آسان تر و زیباتر است.
اکثر مردم تصور می کنند در ماه گرفتگی کلی زمین به طور کامل جلوی نور خورشید را می گیرد و مانع رسیدن آن به سطح ماه می شود. اما بر خلاف آنچه تصور می کنیم که در هنگام گرفت کلی نباید چیزی از سطح ماه قابل مشاهده باشد اما باید گفت که اتمسفر سیاره زمین مسیر برخی از پرتو های خورشید را دچار شکست کرده و آنها را به داخل سایه هدایت می کند. مولکول ها در اتمسفر زمین طیف ها با طول موج کوتاه ( زرد، سبز وآبی) را بیشتر از طیف های طول موج بلند ( نارنجی و قرمز) پخش می کنند. در نتیجه نور سرخ ضعیف رسیده از جوّ زمین تمام‌سایه را کمی روشن می‌کند و ماه در اوج خسوف با بازتاب این نور با تَه‌رنگ سرخ ضعیفی پیداست.این فرایند به گرفت کلی ماه نیز رنگ قرمز- نارنجی می دهد. اما میزان روشنایی و سرخی ماه در هر خسوف کلی تغییر می‌کند که سنجش آن موضوعی جذاب برای منجمان آماتور و دانشمندان است.
در زمان گرفت کامل امسال رنگ ماه به قرمز مسی نزدیک است و دلیل آن درصد گرفت کامل در این ماه گرفتگی می باشد. البته روز شنبه 31 اردیبهشت ماه بار دیگر آتشفشان معروف ایسلند بعد از 14 ماه فوران کرد. با توجه به این مسئله که غبار آشفشانی تأثیر بسیار زیادی بر روی رنگ ماه در زمان خسوف کلی خواهد گذاشت و با ذکر این نکته که ماه از مرکز سایه زمین عبور می‌کند لذا به نظر می‌رسد که وجود غبار در جو هنگام شروع خسوف کلی که آتشفشان ایسلند این مناطق را تحت تأثر قرار می‌دهد از یک سو و وقوع سونامی در ژاپن و تأثیر آن بر روی مناطق غربی سایه ممکن است خسوف تیره‌تر از آن حدی که پیش‌بینی می‌شود بشود و احتمال رسیدن به رنگ قهوه‌ای و حتی ناپدید‌شدن ماه در اوج خسوف کلی دور از ذهن نخواهد بود.
زمان وقوع خسوف امسال
آغاز خسوف یا ماه گرفتگی کلی 23:52:29 - 25 خرداد 1390
وسط خسوف یا ماه گرفتگی 00:43:44 - 26 خرداد 1390
پایان خسوف یا ماه گرفتگی کلی 01:32:42 26 خرداد 1390
پایان خسوف یا ماه گرفتگی جزئی 02:32:14 - 26 خرداد 1390
اخذ: تبیان
کلمات کلیدی:
